Organik Tarımda
Böceklerin Biyoteknik Savaş Yöntemleriyle Kontrolü
Organik tarımda kullanılan biyoteknik yöntemlerin amacı,
zararlı böcek türlerinin biyoloji, fizyoloji ve davranışları üzerinde etkili
olan doğal veya yapay bazı maddeleri kullanarak zararlının normal özelliklerini
bozmak ve zarar seviyesini en alt düzeye indirmektir. Biyoteknik yöntemlerin
başlıca avantajı çevre koşullarına iyi uyum sağlaması ve yan etkilerinin
bulunmamasıdır.
Zararlı böcek grupları besin aramada, yumurtlama yerlerinin
ve cinsel eşlerin bulunmasında bazı kimyasal maddeler tarafından
uyarılmaktadır. Bu sebeple biyoteknik mücadele yöntemlerinde hem canlıda doğal
olarak bulunan hem de bunların sentetik olarak elde edilen bazı bileşiklerinden
yararlanılır. Bu bileşiklere davranışsal kimyasallar adı verilmektedir. Organik
tarımda kullanılan başlıca biyoteknik yöntemler şunlardır:
CEZBEDİCİLER
Zararlı böceklerle biyoteknik savaş yöntemleri içerisinde en
geniş kullanım alanına sahip grup cezbedicilerdir. Böcek davranışlarına göre
pek çok cezbedici grup bulunmaktadır. Böceklerin besin arama, yumurta bırakma
yerlerinin tespiti ve üreme amacıyla cinsel eşlerini bulma davranışları bazı
doğal kimyasal maddeler tarafından uyarılıp kontrol edilmektedir. Başlıca
cezbedici gruplar feromonlar, besin cezbedicileri ve yumurta bırakma
cezbedicileridir:
İz feromonları: İz
feromonları daha çok sosyal böcekler tarafından kullanılır. Böceklerin yaydığı
kimyasal iz, diğer böcekler tarafından algılanır. İz feromonları toprak veya
havaya bırakılır ve diğer böcekler tarafından koklama yoluyla algılanır. İz
feromonları karıncalarda oldukça gelişmiştir.
Cinsiyet (eşey)
feromonları: Cinsiyet feromonları, farklı cinsiyetler arasında iletişimi
sağlayan feromonlardır.
Afrodizyaklar:
Afrodizyaklar genellikle erkek birey tarafından salgılanır. Salgılanma amacı
dişi bireyleri çiftleşme için uyarmaktır.
Toplanma feromonları:
Toplanma feromonları böceklerin belirli bir amaç için bir yerde toplanmalarını
sağlar.
Alarm feromonları:
Alarm feromonları böceklerin tehlike anında uyarılarak ortamdan uzaklaşmasını
sağlar. Alarm feromonları genellikle uçuş veya toplanma anında
salgılanmaktadır. Örneğin bu feromonlar, önemli virüs hastalıklarının taşıyıcısı
olan yaprak bitlerinin alandan uzaklaştırılması amacıyla kullanılabilir.
Koku yoluyla etkili
diğer feromonlar: Bu feromonlar böcekleri beslenebileceği uygun konukçuya
doğru yönlendirme amacıyla kullanılmaktadır.
Feromonlardan farklı tiplerde tuzaklar yapılır ve bu tuzaklar farklı şekillerde, farklı
yüksekliklerde ve farklı alanlarda kullanılır. Bu tuzaklar doğrudan ve dolaylı
olarak iki şekilde kullanılabilir:
A. Doğrudan kullanma:
Feromonların doğrudan kullanımı kitle hâlinde tuzakla yakalama, şaşırtma
tekniği ve kemosterilantlarla (kısırlaştırıcılarla) birlikte kullanma olarak üç
şekilde olur:
1. Kitle hâlinde
tuzakla yakalama (mass-trapping) yöntemi: Bu yöntemin amacı, böcek öldürücü
kimyasal ilaçların (insektisit) kullanımını engellemek veya diğer mücadele
yöntemleri ile kombine ederek ilaçlama sayısını en aza indirmektir. Bu amaçla
yetiştiricilik yapılan alana belirli aralıklarla ve belirli yoğunlukta eşey
cezbedici feromon içeren tuzaklar yerleştirilir. Bu tuzaklara gelen zararlı
böcekler kitle hâlinde yakalanarak yok edilir. Bu yöntem genellikle zararlı
kelebek larvalarına karşı uygulanır.
2. Şaşırtma tekniği
(confusion technic): Şaşırtma tekniğinde de eşey feromonlarından
faydalanılmaktadır. Bu yöntemin amacı, özel kapsüller içerisinde bulunan
feromonların, zararlıların yoğun olduğu bölgelere, bölgeyi feromonla doyuracak
kadar çok atılarak böceğin davranışını bozarak normal yaşamını engellemektir.
Yoğun feromon kullanımı sonucunda zararlı böcek, her taraftan gelen koku
nedeniyle karşı eşeye yönelimini belirleyemez, dişiyi bulamaz ve çiftleşme
gerçekleşemeyeceği için üreme engellenmiş olur.
3. Kısırlaştırıcı
maddelerle (kemosterilantlarla) birlikte kullanma: Bu yöntemin amacı
feromonla cezbedilmiş eşeylerin kemosterilant (kısırlaştırıcı) maddeler ile
kısırlaştırılarak yoğunluklarının azaltılmasıdır fakat bu yöntemde feromon ve
kısırlaştırıcı maddenin aynı eşey üzerinde etkili olması gerekir. Aksi durumda
mücadelede başarı sağlanamaz.
B. Dolaylı kullanma:
Feromonların dolaylı kullanımında amaç, zararlı yoğunluğunu izleyerek
mücadeleye karar vermek ve mücadele zamanını belirlemektir. Bu yöntemde, eşeyin
salgıladığı feromon fitillere sürülerek veya bir kapsül içerisinde özel
yerlerine yerleştirilerek diğer eşey koku yoluyla tuzağa çekilir. Tuzağa yapışan
zararlıların kontrol ve sayımları sürekli yapılarak zararlının popülasyon yoğunluğu
ve ergin böcek çıkışı gibi mücadeleye yönelik bilgiler elde edilir. Ülkemizde
elma iç kurdu, erik iç kurdu, şeftali güvesi, bağ salkım güvesi, mısır kurdu ve
yaprak büken gibi zararlılara karşı bu yöntem uygulanmaktadır. Ayrıca depolarda
zarar yapan bazı türlere karşı da kullanılmaktadır.
C. Besin
cezbedicileri: Besin cezbedicileri, böceklerin gelişimleri için uygun
beslenme maddelerine doğru yönelmesini sağlayan, bitkilerin bünyesinde doğal
olarak bulunabilen veya yapay olarak da elde edilen maddelerdir. Bu maddeler
organik tarımda böceklerle mücadelede etkili bir biyoteknik yöntem olarak
kullanılmaktadır. Besin cezbedicileri de feromonlar gibi rüzgâr yolu ile dağılarak
zararlıların davranışlarını etkilemektedir. Besin cezbedicileri genellikle
zararlılarla mücadelede savaşa başlama zamanının belirlenmesinde
kullanılmaktadır. Ülkemizde elma gövde kurdu, Akdeniz meyve sineği ve zeytin
sineği ile mücadelede besin cezbedicilerinden faydalanılmaktadır.
D. Yumurta bırakma
cezbedicileri: Bu maddeler, dişi böceklerin yumurtalarını bırakacakları
uygun alanın tespitinde etkilidir. Yumurta bırakma cezbedicileri biyoteknik
mücadelede yanlış yumurtlama yeri seçimi şeklinde böceklere karşı şaşırtıcı
olarak kullanılmaktadır.
Kaynak: https://www.megep.meb.gov.tr/