Günlük tükettiğimiz besinlere bağlı ortaya çıkan reaksiyonların tümü
istenmeyen besin reaksiyonları olarak adlandırılır. İstenmeyen
reaksiyonların büyük çoğunluğu besinlerin farmakolojik özelliklerine,
metabolik ya da toksik etkilerine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.
Şikayetleri benzer olduğu için sıklıkla birbiri ile karıştırılabilir.
Ancak her ikisinin mekanizmaları ve yol açtığı sorunlar açısından
bakıldığında son derece farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle şikayeti
olan hastaların besin alerjisi açısından çok iyi değerlendirilmeleri
gerekmektedir.
Besin alerjisi bağışıklık sistemimiz tarafından
besinlere karşı anormal yanıtın verilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Klinik
olarak belirtiler hafif (ürtiker vb) olabildiği gibi yaşamı tehdit eden
ağır reaksiyonlara da (anafilaksi) yol açabilmektedir. Yine bağışıklık
yanıtın özelliğine göre belirtiler bir çok organda (deri, sindirim
sistemi vs) görülebilir.
Besin alerjisinin gelişimi bağışıklık
sistemimizin besinlerdeki proteinleri tehdit unsuru olarak algılayıp
bunlara karşı IgE tipi antikorlar üretmesi ile başlar. Duyarlı olan
bireyler aynı besinle karşılaştığında daha önce oluşmuş olan IgE
antikorlarına bağlanır ve mast hücrelerinden başlıca histamin olmak
üzere birçok maddenin salınmasına neden olur. Klinik bulgular işte bu
maddelerin etkisine bağlı olarak gelişmektedir.
Ayrıca besin
alerjisi bağışıklık sistemimizin IgE dışındaki mekanizmalarına (hücresel
immün yanıt) bağlı olarak ta gelişebilir. Klinik bulguları açısından
farklılıklar gösterir. Aynı zamanda tanısal süreçleri de farklıdır ve
daha zordur.
Besin alerjileri daha çok çocukluk döneminin
sorunlarından birisidir. Anne sütü alan bebeklerde genellikle ek
gıdalara başladıktan sonraki dönem ciltte ürtiker, kızarıklık, ya da
egzema şeklinde ortaya çıkabilir.
Günümüzde
besin alerjileri anafilaktik reaksiyonların en önemli nedenlerindendir.
Bu nedenle halk sağlığı sorunu olarak kabul edilmektedir. Besin
alerjilerinde korunma önlemlerinin çok yönlü yapılması gerektiğinden bu
hastalar devamlı risk altındadır.
Besin alerjilerini çoğu
aşağıdaki besinlere karşı gelişmektedir. Ancak tüketilen her besine
karşı alerjik reaksiyonların gelişebileceği unutulmamalıdır.
İnek sütü
Yumurta
Balık
Yer fıstığı
Kuruyemişler (fındık, ceviz, antep fıstığı, vb)
Kabuklu deniz ürünleri
Soya
Buğday
Bakliyatlar
Susam
Besin
alerjileri çocuklarda daha sık görülür. Bazı besinlere karşı gelişen
alerjiler zaman içerisinde düzelme eğilimindedir. İnek sütü, yumurta
gibi besinlere bağlı alerjiler yaşa bağlı olarak geçebilir, yer fıstığı,
balık, kabuklu deniz ürünleri ve kuruyemiş alerjileri çok uzun yıllar
hatta yaşam boyu devam edebilir.
Besinlerin içerdiği protein
yapısındaki alerjenler diğer alerjenler ile benzerlik gösterir. Örneğin
polen alerjisi olan hastalarda bazı meyvelerin (kivi, muz, elma, şeftali
vs) tüketimi ile ağızda ve boğazda kaşıntı, ödem meydana gelebilir.
Çapraz reaksiyon sonucu gelişen bu klinik tablo oral alerji sendromu
olarak tanımlanmaktadır.
Besin alerjilerinin gelişiminde rol alan
IgE dışı mekanizmalara bağlı gelişen semptomlar daha geç ortaya
çıkarlar. Örneğin bebeklerde ek gıdaya geçme döneminde kusma, ishal,
kanlı mukuslu dışkılama hatta su kaybına neden olabilen reaksiyonlar
gelişebilir. Kanlı, mukuslu dışkılamanın görüldüğü ön planda görüldüğü
tip alerjik proktokolit, besin alımından birkaç saat sonra sürekli kusma
ile karakterize hastalığa Besin proteinlerinin tetiklediği enterokolit
sendromu (FPIES) denir. Bu duruma inek sütü, soya, yumurta vb karşı
vücudumuzun verdiği geç tip alerjik yanıtlar neden olmaktadır.
Besin
alerjileri sindirim sistemimizde yemek borusunu da (özafagus)
etkileyebilir. Alerjik reaksiyonlarda çok önemli rolü olan
eozinofiller’in yemek borusunda yoğun birikimine bağlı olarak çıkan bu
tablo eozinofilik özafajit olarak adlandırılmaktadır. Çocuklarda reflü
semptomlarına benzer şekilde kusma, yutma zorluğu ve kilo alamama
şikayetleri görülebilir.
Bu hastaların bir çoğunda besinlere
karşı alerjik reaksiyon gelişmektedir. Ayrıca ailesel alerji öyküsü de
(astım, alerjik rinit ya da egzema) bulunmaktadır.