Gluten
Buğday proteinlerinden glutenin ve gliadinin tuzlu su ile
yıkanması sonucu su alıp şişmesi suretiyle meydana getirdiği elastik yapıdaki
maddeye gluten denir. Buğday ununa su ilave edilip yoğrulduğunda, gluten
proteinlerinin (gliadin ve glutenin) suyu emerek şişmesi sonucu viskoelastik
özellikte hamur oluşur. Hamur tuzlu su ile yıkandığında nişasta ve azotlu
maddelerden albümin ve globülin ortamdan uzaklaşır, geriye yaş öz kalır. Elde
edilen yaş özün kurutulması ile de kuru öz bulunur.
Gluten, hamurda yoğurma sırasında ağ gibi bir yapı
oluşturarak maya tarafından oluşturulan gazın tutulup büyük hacimli ekmek oluşmasını
sağlar. Bu nedenle gluten miktarı ve kalitesi mayalı fırın ürünleri için önemli
bir kalite ölçütüdür. Gluten miktarı çeşide, ekolojik şartlara, olum dönemindeki
iklim şartlarına göre değişiklikler gösterir. Genelde azotlu madde miktarını
arttıran iklim ve toprak şartları gluten miktarını da artırır. Buğdaylarda
gluten miktarının fazla olması istenir.
El ile Yıkayarak Yaş
Öz Tayini
El ile yıkayarak yaş öz miktarını belirleme, hamur hâline
getirilen buğday kırması veya unun, seyreltik tuz çözeltisiyle yıkanarak nişasta,
suda çözünen proteinler (albümin) ve seyreltik tuz çözeltilerinde çözünen
proteinlerin (globülin) uzaklaştırılması ile geriye kalan yaş öz miktarının
tespit edilmesi prensibine dayanır.
Kullanılan Araç
Gereçler
Hassas terazi, değirmen, porselen havan, spatül, ayırma
hunisi, elek, çalar saat, cam levha, hesap makinesi.
Kullanılan Kimyasal
ve Çözeltiler
% 2’lik tamponlanmış tuz çözeltisi, 0,001 N iyot çözeltisi. Çözeltiler
günlük hazırlanmalıdır.
Yapılışı
Yabancı maddeleri temizlenmiş buğday numunesinden 25-30 g
tartılır, laboratuvar değirmeninde öğütülerek 1 mm’lik elekten geçirilir. Elek
üstünde kalıntı kalmayıncaya kadar öğütme ve eleme işlemleri tekrar edilir.
Öğütme sırasında materyalin ısınmamasına dikkat edilmelidir.
Öğütülmüş numuneden 10 g tartılarak uygun bir kaba (porselen
havan) aktarılır. Kap içerisine 5-6 ml tamponlanmış % 2’lik tuz çözeltisi eklenir.
Spatül yardımıyla karıştırılarak hamur hâline getirilir. Yoğurma işlemi hamur
homojen bir durum alıncaya kadar 1-2 dakika devam eder.
Hamur, kolay yıkanabilmesi için iki eşit parçaya bölünerek
yuvarlak hâle getirilir. Hamurun terden ve sıcaktan etkilenmemesi için plastik
eldivenle çalışılmalıdır. Yuvarlak yapılmış parçalar ayrı ayrı 18-20°C’de %
2’lik tamponlanmış tuz çözeltisiyle yıkanır. Yıkama işlemine başlamadan önce
yıkama çözeltisi uygun bir musluklu kaba (1-2 litrelik ayırma hunisi gibi)
doldurulup akış hızı 75 ml/dk. olacak şekilde ayarlanır. Yıkama sırasında düşen
hamur parçacıklarını tutmak üzere yıkama yapılacak yerin altına elek yerleştirilir.
Elde edilen hamur ilk 3-4 dakika parmaklarla avuç ortası arasında geri kalan
sürede ise baş parmak ile diğer parmaklar arasında tutulmaya çalışılarak yassı
şekil verilir, sonra tekrar yuvarlanarak nişasta tamamıyla uzaklaştırılıncaya
kadar yıkanır. Yıkama sırasında elek üzerine düşen hamur parçaları toplanarak
esas kütleye dâhil edilir.
Yıkama süresi gluten miktarına bağlı olmakla birlikte
yaklaşık 8 dakikadır. Yıkamaya nişasta bitene kadar devam edilir. Yıkamanın
tamamlanıp tamamlanmadığını kontrol etmek için glutenden damlayan suya 0,001 N
iyot çözeltisi damlatılır. Mavi renk oluşmazsa nişasta kalmadığına karar
verilir ve yaş öz 2 dakika musluk suyunda yıkanarak yıkama işlemi sonlandırılır
ve bir cam üzerine alınır. Diğer parça da aynı şekilde yıkanır, elde edilen yaş
özler iki cam arasında sıkıştırılıp fazla suyu uzaklaştırılır. Hassas terazide
tartım yapılır. Tartımda bulunan değer 10 ile çarpılarak % yaş öz bulunur.
Analiz mutlaka iki paralel yapılmalı, paraleller arasındaki
fark 0,01 g’dan fazla ise analiz tekrarlanmalıdır.
Gluten indeks
Gluten indeks değeri, glutenin kalitesini belirlemede
kullanılan ölçütlerden biridir. Elde edilen yaş öz, özel elek içeren kartuşlar
içine konarak santrifüjlenmekte ve elek üzerinde kalan kısmın yüzdesi “gluten
indeks” olarak tanımlanmaktadır. Aynı protein veya yaş öz miktarına sahip
unların ekmeklik özellikleri farklı olabilmektedir. Bu fark protein
kalitelerinden kaynaklanmaktadır. Gluten indeks değeri unun kuvvetinin
ölçüsüdür. Ekmeklik unlar için gluten indeks değeri % 60-90 arasında olmalıdır.
Analizlerinizde kullanacağınız plastik sarf malzemeleri ve
diğer tüm ürünler için ürün portföyümüze göz atabilirsiniz.
Kaynak: https://www.megep.meb.gov.tr/