Sütte somatik hücre meme iltihabının özellikle gizli mastitisin bir göstergesidir. Somatik hücreler temel olarak süt hayvanlarının çekirdeğe sahip olan akyuvarları (lökositleri) ve epitel hücreleri olup, memede başta mastitis olmak üzere bir enfeksiyon olduğunda süt bezelerinde ve dolayısıyla sütte sayıları artar. Mastitis durumunda akyuvarlar, memeyi ele geçirmeye çalışan mikroplara karşı vücudun verdiği mücadelede yenik düşmüş koruyucu hücrelerdir. Memeyi işgal eden mikroorganizmalar azsa somatik hücre sayısı da azolacaktır. Somatik hücre azlığı gizli mastitisin az olduğunu, çokluğu ise gizli mastitisin sürdüğünü ve yayılma tehlikesinin olduğunu, diğer yandan sütün kalitesizleştiğini ortaya koyar. Somatik hücre sayısı ml’de 100.000’in üstünde olmamalıdır. Bunun üzerindeki her rakam giderek gizli mastitisin şiddetini gösterir.
Somatik hücre sayısının artmasını önlemek veya azalmasını sağlamak için çalışmalar yapılmalıdır.
Alınacak önlemleri şu şekilde kategorize edebiliriz:
· Mekanik önlemler: Sağım makinasının düzenli ve normal çalışması gibi teknik konuları kontrol etmek
· Tedavi ile ilgili önlemler: Hayvanlar kuru döneme ayrılırken kullanılan ilaçların bu döneme uygun ilaçlar olmasına dikkat etmek
· Gözlem: Belli periyotlarda somatik hücre sayımı yapmak
· Hijyen: Meme başı temizliği, sağımın kuru ve temiz yapılması. Bazı ekipmanların her hayvan için ayrı olarak (havlu gibi) kullanılması, bakım ve sağımın tüm aşamalarında dikkatli takip, sağımcıların eldiven kullanması gibi önlemler
· Besleme: Dengeli rasyon ve yem katkıları, vücut direncini yüksek tutmak için selenyum ve çinko takviyesi
· Bağışıklık ve vücut direnci: Mastitise karşı aşılama ve belli periyotlarda bu aşılan rapellerinin yapılması
Tüm bu önlemler sütte somatik hücre sayısının düşük kalmasını sağlamakla birlikte, hayvanların enfeksiyonlara yakalanma olasılıklarını da azaltacaktır.
Bu önlemlere rağmen somatik hücre sayısı yüksek hayvanların tahlillerinde S. aureus satanması durumunda, bu hayvanların en son sağılması, doğru ve yeterli tedavinin uygulanması, inatçı olgularda hayvanın sürüden uzaklaştırılması gereklidir.
Somatik Hücre Sayımı:
Standart analiz yöntemi basit, ucuz ve kolay olması açısından mikroskobik yöntemdir. Çiğ sütlerde çekirdeği metilen mavisi ile belirgin şekilde boyanabilen lökosit ve epitel hücreler gibi somatik hücrelerin sayılması ilkesine dayanır. 0,01 ml süt lamın 1 cm² ‘ sine yayılır, kurutulup boyanarak belli alanda bulunan hücreler sayılır ve ml’ deki hücreyi elde etmek için çalışma faktörü ile çarpılır.
Kullanılan Kimyasallar
· Metilen mavisi
· 1,1,1 – Trichloroethane
Kullanılan ekipmanlar:
· Genel mikrobiyoloji laboratuvarı ekipmanı
· Milimetrik kağıt
Boya Çözeltisinin Hazırlanması:
Metilen mavisi 0.6 g
%96’ lık etilalkol 54 ml
1,1,1 – Trichloroethane 40 ml
Glasiyal asetik asit 6 ml
Ağzı kapaklı şişe içinde bulunan etilalkol ile 1,1,1, - Trichloroethane karıştırılır, su banyosunda 60-70 °C’ a ısıtılıp metilen mavisi eklendikten sonra iyice karıştırılır ve buzdolabı sıcaklığına soğutulup bu sıcaklıkta 12-24 saat bekletilir. Daha sonra asetik asit eklenir, whatman ya da eşdeğeri bir filtre kağıdından süzülür ve ağzı kapaklı şişede saklanır. Boya çözeltisinde partiküller ve/veya çökelti görülürse tekrar filtre edilerek kullanılır.
Şablon Lamının Hazırlanması:
Milimetrik kağıttan 5x20 mm olacak şekilde şerit kesilir, milimetrik kısım şablon olarak kullanılacak bir lama alttan yapıştırılır ya da lam bu ölçülerde çizilir. Somatik hücre sayımında her örnek için 2 sayım yapılması esastır.
Boyama:
Süt örneği en çok 6 saat içinde analiz edilmelidir. Sütün depolanması zorunlu ise asla dondurulmadan, mutlaka buzdolabı sıcaklığında saklanmalıdır. Alındıktan sonra 6 saat içinde analize alınmayan çiğ süt örnekleri borik asit ilave edilerek muhafaza edilmelidir (borik asit numunenin 100 ml’ sinde 0.6 g konsantrasyonunu geçmemeli, 6-15 °C’ da maximum 24 saat bekletilebilir). Lamlar etil alkol ile temizlenip kurutulur. 0,01 ml süt örneği alınır, şablon lamında 5x20 mm’ lik alana yayılır. Süt 37 °C’ de kurumaya bırakılır. Kuruduktan sonra lam boya çözeltisine 10 dakika süre ile batırılır ve lam petri kutusuna konularak kendi halinde kurumaya bırakılır. Kuruduktan sonra içinde musluk suyu bulunan behere daldırılarak fazla boyanın çıkması sağlanır. Temiz su ile işlem tekrarlanır ve lam yine kendi halinde kurumaya bırakılır ve sayım yapılır.
1 ml’ deki somatik hücre sayısı= A x ÇF
A = Farklı alanlarda yapılan somatik hücre sayım ortalaması
ÇF = Mikroskop faktörü ile 0,01 ml’ deki sayıyı 1 ml’ ye çevirmek için kullanılan sabit sayıdır.
ÇF= 20 x 100
-----------
d x b
d = Mikroskop alan çapı (bizim mikroskobun alan çapı 100’lük objektifte 0,175;40 ‘lık objektifte 0,44 )
b = Tam olarak sayılan şerit sayısı
Örnek:
ÇF= 20 x 100
------------- = 1142,8
0,175 x 10
ÇF değeri 1142,8 olarak sabit bir değer olarak kullanılır. Objektif ya da okülerde bir değişiklik olursa bu değerin yeniden hesaplanması gerekir. Ortalama somatik hücre sayısını 100 bulduğumuzu kabul edelim;
Somatik hücre sayısı = 100 x 1142,8 = 114280 adet/ml olarak kaydedilir.
Süt üretiminde ortamda hijyen analizlerinizi gerçekleştirmek için Hytech Slide kullanabilirsiniz.